تامین نیوز / با اجرای برجام و انعقاد قرارداد با بویینگ و ایرباس برای همیشه تحریم ممنوعیت فروش هواپیما به ایران که از ابتدای انقلاب گریبان صنعت هوایی کشورمان را گرفته بود، شکسته شد. در پایان سال ۲۰۱۶ روشن‌ترین چشم‌انداز از این منظر پیش‌روی ایرانیانی قرار گیرد که سال‌ها با مسافرت از طریق هواپیماهای قدیمی و به‌دور از تکنولوژی روز، با مشکلات مختلفی مواجه شده بودند.
به نقل از پایگاه اطلاع رسانی دولت، به هنگام اعلام خبر توافق هسته‌ای، رفع تحریم‌های ظالمانه و غیرقانونی غرب برعلیه صنعت هوایی کشورمان که شهروندان عادی و جان آنها را نشانه رفته بود، جایگاهی ویژه یافت.برجام و رفع تحریم‌های صنعت هوایی می‌توانست این فرصت را در اختیار ایران قرار دهد تا با مزیت قرار گرفتن در مسیر کریدورهای هوایی بین‌المللی و آسمان امنش بتواند به مسیر اصلی مورد نظر ایرلاینهای بزرگ جهان تبدیل شود. اما این کافی نبود و بایستی پیش از هر چیزی ناوگان هوایی فرسوده و آسیب‌دیده از تحریم‌ها ترمیم می شد.
رفع تحریم هوایی ایران و نیاز به نوسازی ناوگان هوایی کشورمان باعث شد تا شرکت‌های بزرگ هواپیماسازی جهان برای تامین هواپیماهای مورد نیاز و حضور در بازار هوایی کشورمان، صف بکشند. دو غول بزرگ هواپیماسازی جهان؛ ایرباس و بویینگ مانند همیشه رقابت خود را آغاز کردند تا بتوانند توجه مسئولان ایرانی را برای خرید جلب کنند. در گام اول ایرباس پیشنهاد قابل توجهی برای فروش هواپیماهای خود روی میز گذاشت که در سفر رییس‌جمهور و هیات همراه به فرانسه، قرارداد اولیه خرید حدود یکصد فروند هواپیما بسته شد. روندی که در نهایت حدود ۱۰ روز مانده به پایان سال ۲۰۱۶ به ایستگاه نهایی رسید و قرداد ایران‌ایر و ایرباس نهایی شد.
نکته مهمی که جالب توجه در خصوص خرید هواپیمای نو، تدبیر دولتمردان در تامین منابع مالی لازم برای خرید میلیاردها دلاری است که برای چنین قراردادهای بزرگی به راحتی فراهم نمی‌شود. فرهاد پرورش مدیرعامل ایران‌ایر به هنگام عقد قرارداد نهایی خرید ۱۰۰ فروند هواپیمای ایرباس گفت: «۱۵ تا ۲۰ درصد منابع مالی این خرید توسط هما و طی ۱۰ سال بازپرداخت می‌شود و ۸۰ تا ۸۵ درصد از مبلغ قرارداد با ایرباس از طریق فاینانس تامین می‌شود و ۱۵ تا ۲۰ درصد از منابع مالی این خرید توسط هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران طی ۱۰ سال بازپرداخت می‌شود.» این گفته‌های مدیرعامل هما نقطه پایانی بود برای قراردادی که طی آن، ۴۶ فروند «ای ۳۲۰»، ۳۸ فروند «ای ۳۳۰» و ۱۶ فروند «ای ۳۵۰» طی هشت سال به ایران تحویل می‌شود که تعدادی از آنها طی هفته‌های آتی در فرودگاه امام خمینی (ره) به زمین خواهند نشست.
فرود بویینگ در مسیر تدبیر
اما قرارداد با بویینگ پیچیده تر از این بود. چرا که برخی مشکلات داخلی در آمریکا و رقابت جناحی در این کشور به ثمر رساندن توافق با بویینگ در کوتاه مدت را دشوارتر از همیشه نشان می داد. اما مذاکرات فشرده و فنی دولتمردان به خصوص در وزارت خارجه و راه و شهرسازی باعث شد تا قرارداد با بویینگ حتی پیش از توافق با ایرباس نهایی شود. ۸۰ فروند هواپیمای بویینگ ۷۳۷ و ۷۷۷ طی یک دهه تحویل هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) می شود تا ایران طی سالهای آینده مدرنترین هواپیماهای جهان را در اختیار داشته باشد.
سه هفته مانده به پایان سال ۲۰۱۶، نمایندگان بویینگ در تهران با امضای قرارداد نهایی با ایران ایر خط بطلانی کشیدند بر فرضیه کسانی که معتقد بودند امکان ندارد مسائل داخلی آمریکا اجازه دهد تا بویینگ به ایران هواپیما بفروشد. معاون مدیرعامل شرکت هواپیماسازی بویینگ در حاشیه این مراسم، ارزش این قرارداد را ۱۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار اعلام کرد و گفت: «بویینگ قرارداد فروش ۸۰ فروند هواپیما را با تایید دولت آمریکا، با ایران نهایی کرد.» «فلتر باراک دال» با یادآوری اینکه این قرارداد نتیجه قرارداد اولیه در خردادماه امسال است، اضافه کرد: «خوشحالیم که بویینگ بار دیگر همکاری خود را با ایران آغاز کرده است.»
چند روز پس از آن معاون امور بین الملل وزارت راه و شهرسازی جزییات بیشتری از این قرارداد را بازگو کرد. به گفته اصغر فخریه کاشان اداره خزانه داری آمریکا برای فروش ۸۰ فروند هواپیما به ایران ایر مجوز کلی صادر کرده است و پس از تحویل ۱۵ فروند، مجوز لازم را برای تحویل ۶۵ فروند هواپیمای دیگر بویینگ تمدید می کند. تامین مالی مورد نیاز این قرارداد از نکاتی بود که در مورد آن گمانه های مختلفی مطرح شده بود. معاون وزیر راه و شهرسازی اعلام کرد: «ایران ایر برای خرید ۱۵ فروند هواپیما پیش پرداخت خود را به این شرکت ارایه می کند. شرکت بویینگ نیز تامین مالی ۶ فروند از این هواپیماها را متقبل شده است و باقی از طریق فاینانس و اجاره به شرط تملیک تامین می شود. به این ترتیب ایران ایر برای خرید ۳۵ فروند هواپیما مشکل مالی ندارد و با ۶ فروند دیگری که بویینگ آن را تقبل مالی کرده است، در مجموع برای تامین ۴۱ فروند هواپیما مشکل مالی ندارد.»
خرید هواپیما به شرط استانداردهای ایمنی جهانی
اما مسئولان وزارت راه و شهرسازی در سالی که گذشت تلاش کردند تا جدا از بویینگ و ایرباس، با شرکت های هواپیماسازی دیگر نظیر ATR که شرکت فرانسوی-ایتالیایی است و یا «بمباردیه» کانادا برای خرید هواپیما مذاکره کنند. مذاکراتی با ATR به نتیجه رسیده و قرار است در روزهای آینده قراردادی به ارزش ۳۸۰ میلیون دلار برای خرید ۲۰ فروند هواپیمای کوچک تولیدی این کمپانی برای به کار گیری در خطوط داخلی به امضای طرفین برسد. پنجاه درصد از سهام شرکت هواپیمایی ATR متعلق به شرکت ایرباس فرانسه و نیم دیگر آن متعلق به شرکت ایتالیایی لئوناردو است که در فوریه گذشته از توافق موقتی برای فروش ۲۰ فروند هواپیمای کوتاه برد ATR ۷۲-۶۰۰ به ایران با اختیار معامله بیست هواپیمای دیگر به ارزش یک میلیارد یورو خبر داده بود. همچنین هواپیماسازان روس و چینی نیز برای حضور در بازار ایران و انعقاد قرارداد با ایرلاینهای داخلی ابراز تمایل کرده اند که وزیر راه و شهرسازی در اواخر آبان ماه سال جاری در سفر به چین و بازدید از مرکز تولید و طراحی هواپیمای کومک (COMAK) در شهر شانگهای، اظهار داشت: «چنانچه شرکت های هواپیمایی چین علاقمند به حضور در بازار ایران هستند مستلزم ارائه استانداردهای ایمنی، فنی و کیفی به مراجع، سازمانها و ایرلاینهای ایرانی و دادن خدمات پشتیبانی فنی و مالی از تولیدات خود هستند.»
خط بطلان بر تحریمی ۴۰ ساله
دستاورد نوسازی ناوگان هوایی و خرید دهها فروند هواپیما از دو کمپانی بزرگ بویینگ و ایرباس تنها در سایه تدبیر دولت و تلاش برای بهره حداکثری منافع ملی از برجام به دست آمد. هر چند طرف مقابل و مطابق سند «برنامه جامع اقدام مشترک» ملزم شده بود تا تحریم های مربوط به فروش هواپیماهای غیرنظامی ملغی کند، اما طی همین مدت لابی های صهیونیستی و برخی کشورهای منطقه از یک سو و برخی جریانها در کنگره آمریکا تلاش کردند اجازه ندهند تا ایران از این حقوق خود استفاده کند. چرا که خرید هواپیما توسط ایران باعث می شد تحریمهایی که چند دهه قدمت داشت از بین برود و مخالفان برجام تمام تلاش خود را به کار بستند با سنگ اندازی در این مسیر، مانع اجرای آن شوند. تا جایی که حمید بعیدی نژاد، سفیر کشورمان در انگلستان در یادداشتی نوشت «قرارداد با ایرباس یک قرارداد معمولی تجاری نمی باشد، بلکه اهمیتی خاص دارد؛ این قرارداد مانند قرارداد با بویینگ که یکی از مهم ترین دستاوردهای برجام می باشد پایانی بر قدیمی ترین تحریم علیه جمهوری اسلامی ایران می باشد که از بدو انقلاب اسلامی علیه صنعت هوایی ایران اعمال شده است. حدود چهل سال است که ایران نتوانسته است یک هواپیمای نو خریداری نماید.» به نوشته عضو ارشد هیات مذاکره کننده هسته ای، در حالی که مذاکرات امضای قرارداد با ایرباس در شرایط خاصی انجام می گرفت ولی تیم مذاکره کننده ایرانی با ابتکار عمل مناسب تخفیف های خوبی را هم در این قرارداد از ایرباس گرفتند.
رعایت آینده نگری در تنظیم قراردادهای خرید هواپیما
هنگامی که پیش قرارداد خرید هواپیماهای نو امضا شد، برخی از منابع مالی سنگینی گفتند که قرار است بر دوش خزانه و اقتصاد کشور، سنگینی کند. اما یکی از مهمترین دستاوردهای دولت در سال ۲۰۱۶ تنظیم و امضای قراردادها به شکلی بود که طرف مقابل در صورت بر هم زدن آن مجبور به پرداخت غرامت شود. اصغر فخریه کاشان، قائم مقام وزیر راه و شهرسازی در امور بین الملل در خصوص منابع مالی لازم برای خرید هواپیماهای جدید گفته است: «هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران یک میلیارد دلار منابع مالی برای پیش پرداخت خرید هواپیما در اختیار دارد که در چهار قسط باید به شرکت های هواپیماسازی پرداخت شود.»
به گفته وی، پیش از این صندوق توسعه ملی ۳۳۰ میلیون دلار برای خرید ۶ فروند هواپیما برای ایران ایر در نظر گرفته بود و ایران ایر می تواند ۱۲۰ میلیون دلار نیز برای تامین ناوگان خود اوراق صکوک منتشر کند.
همچنین هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران موفق شده است بدون اتکا به ضمانتنامه های دولتی ۵۰۰ میلیون دلار منابع مالی از خارج تامین کند که این میزان می تواند برای پیش پرداخت نقدی ایران ایر به شرکت های سازنده هواپیما کافی باشد.
فخریه کاشان در خصوص مشکلات پیش بینی نشده در روند اجرای قرارداد نیز گفت: «در قرارداد با بویینگ پیش بینی شده اگر تحریم ها به وضعیت پیش برگردد یا تحریم های جدیدی اعلام شود و به هر دلیلی قراردادهای ما غیرمعتبر شود همه پیش پرداخت ها و بهره های آن را از بویینگ دریافت می کنیم که این امر، حاصل تلاش های وزارت امورخارجه ایران است. همچنین طبق قراردادی که به امضا رسیده است هرگونه تحریم جدید عطف به ماسبق نمی شود و این سبب شده است پیش پرداخت های ما به بویینگ به خطر نیفتد.»
نوسازی ناوگان هوایی یکی از مهم ترین قدم هایی بود که دولت یازدهم در بعد اقتصادی در سال ۲۰۱۶ برداشت و در حالی که چند روز از سال ۲۰۱۷ می گذرد، ایران آماده است تا چند هفته دیگر شاهد ورود اولین سری از هواپیماهای تازه خریداری شده بعد از حدود ۴ دهه تحریم باشد. دستاوردی که بر اساس آن هزاران هزار ایرانی که بعد از این سفرهای ایمن و سلامت را در ناوگان هوایی که لیاقتش را دارند تجربه می کنند، بر ابعادش شهادت خواهند داد.
